ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Նոր Հաճըն բազմաբնակավայր համայնքը ձևավորվել է նախկին Նոր Հաճն, Թեղենիք, Քարաշամբ,Արգել, Նոր Գեղի,Գետամեջ, Նոր Արտամետ,Մրգաշեն և Քանաքեռավան համայնքների միավորումից ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2017 թվականի հունիսի 9-ին ընդունած «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն: Համայնքի կենտրոնը Նոր Հաճըն քաղաքն է:

Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի Նոր Հաճըն քաղաքը գտնվում է Արարատյան դաշտին հարող Կոտայքի բարձրավանդակում, բարձրությունը ծովի մակերևույթից` 1338մ , մակերեսը` 2.02 կմ2: Ձմռանը ջերմաստիճանը` -28-ից -300 է, իսկ ամառը զով է, ամենաբարձր ջերմաստիճանը +300 C-ից գրեթե չի անցնում: Մայրաքաղաք Երևանից հեռավորությունը կազմում է 12 կմ , իսկ մարզկենտրոն Հրազդան քաղաքից` 35 կմ: Հիմնադրվել է 1953 թվականին: Արևելքից քաղաքը գոտևորվում է առողջարանային գոտի հանդիսացող գեղատեսիլ Արզնի կիրճով, արևմուտքից` <<Արզնի-Շամիրամ>> ջրանցքով, որը սնվում է Սևանա լճից սկիզբ առնող Հրազդան գետի ջրերով: Հարակից բնակավայրերն են արևելքում` Արզնի գյուղն ու Բյուրեղավան քաղաքը, արևմուտքում` Նոր Արտամետ և Մրգաշեն գյուղերը, հյուսիսում` Նոր Գեղի, հարավում` Գետամեջ գյուղերը: Բնակչություն` 11900 մարդ: Քաղաքի վարչական տարածքը 220 հա է, բնակչության 99%-ը հայեր են: Կան նաև քիչ թվով ռուսներ, ասորիներ, եզդիներ և այլ ազգի ներկայացուցիչներ: Մոտ 180 ընտանիք 1988-90թթ.բռնագաղթվել է Ադրբեջանից (374մարդ): Քաղաքը բնակեցվել է հիմնականում հանրապետության տարբեր շրջաններից եկած ընտանիքներով` սկսած 1953թ. <<Արզնի>> ՀԷԿ-ի շինարարությանը զուգընթաց և կրել է Սիլովոյ պայմանական անունը, որը ծագում է ՀԷԿ-ի ուժային հանգույցի ռուսերեն անվանումից: Սակայն որպես առանձին բնակավայր այն ձեւավորվել է 1958-ից` <<Սապֆիր>> արտադրական միավորման զարգացմանը զուգընթաց: 60-ական թվականներին, ի հիշատակ Կիլիկիայի Հաճըն քաղաքի և ընդառաջ գնալով սփյուռքահահյության խնդրանքին՝ բնակավայրը անվանակոչվել է Նոր Հաճըն: Հաճընը` Լեռնային Կիլիկիայի այդ ծաղկուն քաղաքը, թուրք ջարդարարների կողմից հայաթափվեց մեծ եղեռնի ժամանակ: Սակայն, 1919-20թթ. 8 հազար հաճընցիներ, ապավինելով Ֆրանսիայի խոստումներին, վերադարձան հայրենի քաղաք: 1920թ. թուրքերը պաշարեցին Հաճընը: 8 ամիս տևած հերոսական ինքնապաշտպանական մարտերից հետո, այդպես էլ օգնություն չստանալով ֆրանսիացիներից, Հաճընն ընկավ:Քաղաքի ամբողջ բնակչությունից փրկվեցին միայն 400 մարդ, որոնք ցրվեցին աշխարհով մեկ: Այժմ հաճընցիների ժառանգները բնակվում են հայկական գաղթօջախներում՝ Ամերիկայում, Արգենտինայում, Բրազիլիայում, Ֆրանսիայում, Լիբանանում, որոնք համախմբված են <Հաճըն> հայրենակցական միության մեջ և կապեր են պահպանում քաղաքի հետ:

Ստորև ներկայացվում է համառոտ տեղեկատվություն համայնքի կազմում ընդգրկված բնակավայրերի մասին:

Մրգաշեն բնակավայրը հիմնադրվել է 1960 թվականին, նախկին Աշտարակի շրջանի N 36 սովխոզի բազայի վրա: Համայնքը ունի միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, մշակույթի տուն, գրադարան, բուժամբուլատորիա և փոստային բաժանմունք: Գտնվում է Եղվարդից 15 կմ հարավ-արևելք, իսկ Երևանից 13 կմ հյուսիս`<<Արզնի-Շամիրամ>> Ջրանցքի ձախ ափին: Հեռավորությունը Երևան-Սևան մայրուղուց 8 կմ է մարզկենտրոնից 45կմ: Սահմանակից է Նոր Արտամետ, Եղվարդ, Զովունի և Քանաքեռավան համայնքներին: Համայնքն ապահովված է խմելու ջրով` Արզական-Երևան կենտրոնական ցանցից, ինչպես նաև ոռոգման ջրով` <<Արզնի-Շամիրամ>> ջրանցքից: Համայնքի տարածքով է անցնում մարզային նշանակության ճանապարհը Համայնքը գտնվում է ծովի մակարդակից 1280 մետր բարձրության վրա: Բնակլիմայական պայմանները փոփոխական են: Ռելիեֆը բազմաձև է։ Համայնքի վարչական տարածքը -1112,36 հա է, որից` • գյուղատնտեսական – 916,65 հա, • բնակավայրերի – 163,49 հա, • արդյունաբերական – 16,34 հա, • էներգետիկայի և տրանսպորտի – 2,52 հա, • հատուկ պահպանվող տարածքներ – 7,43 հա, • ջրային – 5,93 հա:

Քանաքեռավան բնակավայրը հիմնադրվել է 1958թ Քանաքեռի կոլտնտեսության բազայի վրա։ ։ 1963թ.-ին հիմնադրվել է Քանաքեռավանի միջնակարգ դպրոցը: Այսօր դպրոցն ունի 397 աշակերտ: 1980-ական թթ հիմնադրվել է Քանաքեռավանի մանկապարտեզը: Մանկապարտեզն ունի 2 խումբ, որտեղ հաճախում է 60 երեխա: 1996թ.-ին հիմնադրվել է Քանաքեռավանի արվեստի դպրոցը: Մինչ օրս արվեստի դպրոցն ակտիվ գործունեություն է ծավալաում: Այսօր արվեստի դպրոցում կրթություն է ստանում 161 աշակերտ: Քանաքեռավանում բնակվում են հայեր, ինչպես նաև ազգային փոքրամասնություն հանդիսացող եզդիներ: Քանաքեռավան բնակավայրն անմասն չէ պատմամշակութային կոթողներից. Քանաքեռավանում է գտնվում 12-13-րդ դդ հիմնադրված Տիվ-Տիվ կոչվող վանական համալիրը: Քանաքեռավանի մասին գրված 2 գիրք կա. <<ՈՒ կոչեցին Քանաքեռավան>> 2000թ., <<ՀՀ Կոտայքի մարզի Քանաքեռավանի հիմնադրման 50 ամյակի տարեգրությանը>> 2005թ: Բնակչությունն ապահովված է խմելու ջրով /Արզականի ջրամբար/, ոռոգման ներտնտեսային ցանցով, բնական գազով, էլեկտրականությամբ: Բնակչությունը զբաղվում է խաղողագործությամբ, կերային կուլտուրաների մշակմամբ: Քանաքեռավան համայնքը գտնվում է ծովի մակարդակից 1250մ բարձրության վրա։ Երևան քաղաքից գտնվում է 5 կմ, իսկ մարզկենտրոնից՝ 50 կմ հեռավորության վրա։ Իր վարչական սահմաններով սահմանակից է՝ Զովունի, Մրգաշեն, Գետամեջ համայնքներին և Երևան քաղաքին։ Կլիման բարեխառն է։ Վարչական տարածքը՝ 1705.48հա։ Ռելիեֆը բազմաձև է։ Համայնքի տարածքով է անցնում մարզային նշանակության ճանապարհը, Չարենցավանի կոյուղու կոլեկտորը, Գյումուշ - Երևան խմելու ջրագիծը, Արզնի Շամիրամ ոռոգման ջրանցքը :

Նոր Գեղի բնակավայրը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզում" Հրազդան գետի աջ ափին: Նոր Գեղի համայնքը ձևավորվել է 1920 թվականին: Նոր Գեղի բնակատեղում հնում ապրել են տարբեր ազգի ներկայացուցիչներ և հայեր: Համայնքը նախկինում կոչվել է Ճաթղռան: 1949 թվականին թուրք-ազերիների տեղափոխությունից, այնուհետև Արզնի-Շամիրամ ջրանցքի կառուցումից հետո 1962 թվականին ՀՍՍՀ գերագույն Սովետի հրամանագրով կանադահայերի պահանջով, Էրզրումի նահանգի պատմական Քղի անունը հավերժացնելու նպատակով Նոր Քղին վերանվանվում է Նոր Գեղի: Տարածքը կազմում է 2481.9 կմ2: Համայնքը սահմանակից է Նոր Հաճըն և Եղվարդ քաղաքներին, Նոր Արտամետ, Արգել համայնքներին: Ըստ բարձրության չոր խիստ ցամաքային և բարեխառն" մեղմ ամառներով ու ցուրտ ձմեռներով: Համայնքում քամիների միջին արագությունն է 55մ/վ, անդորրը" 10 օր ամռանը, 45 օր" ձմռանը: Համայնքի պետական սեփականություն հանդիսացող Ա համայնքային ենթակայության ընդհանուր օգտագործման ավտոճանապարհային ցանցի երկարությունը կազմում է 52.19 կմ, որից 31.92 կմ միջպետական եւ հանրապետական նշանակության է, 35 կմ մարզային , 25 կմ համայնքային նշանակության: Համայնքը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1300-1400մ բարձրության վրա: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը - 4,2° С է, հուլիսինը" +19,7°С, նվազագույն ջերմաստիճանը գրանցվել է -32°С, առավելագույնը" +36°С: Միջին ամսական տեղումները 551 մմ: Համայնքի բնակչությունը հիմնականում զբաղված է պտղաբուծությամբ, անասնապահությամբ, ադամանդագործությամբ և թռչնաբուծությամբ: Տարածված են հոտավետ օշինդրը, ուրցը, փետրախոտը, հացազգիները: Համայնքի հեռավորությունը մայրաքաղաք Երևանից 25կմ է, մարզկենտրոնից 35 կմ է: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից 1300մ է:

Նոր Արտամետ բնակավայրը երիտասարդ բնակավայր է: Հիմնադրվել է 1965թ. Գիտությունների ազգային ակադեմիայի կենդանաբանության ինստիտուտի բազայի հիման վրա: Գյուղը գտնվում է Մրտասարի հարավ - արևմտյան մասում: Հեռավորությունը քաղաքամայր Երևանից կազմում է 18 կմ, մարզկենտրոնից` 40 կմ, ՀՀ սահմանից՝ 250 կմ: Նոր Արտամետի 2 կողմով անցնում է Արզնի-Շամիրամ ջրանցքը, որը համայնքն ապահովում է ոռոգման ջրով: Ծովի մակարդակից միջին բարձրությունը կազմում է 1350 մետր: Բնակլիմայական պայմանները նախալեռնային են: Տեղումների առատությամբ աչքի չի ընկնում. ամառները շոգ են, ձմեռները՝ մեղմ: Ուժեղ սառնամանիքներ հազվադեպ են դիտվում: Արագյուղ բնակավայրը հիմնադրվել է 1828 թվականին Արևմտյան Հայաստանի Արծափ և Արճեշ գավառներից գաղթած մի խումբ հայ ընտանիքների կողմից : 1915 թվականին գյուղն ընդունել է նաև ցեղասպանությունից մազապուրծ հայ գաղթականներին: Մինչև 1946 թվականը գյուղը կոչվում էր Ղարաջորան:Գյուղը փռված է Արա լեռան փեշերին: Արագյուղի հեռավորությունը մարզկենտրոն Հրազդան համայնքից 25 կմ է, մայրաքաղաք Երևանից՝ 30 կմ:

Գետամեջ բնակավայրը համայնքի մասին առաջին գրավոր հիշատակությունը պատմական աղբյուրներում թվագրվում է 1699 թվականով: Համայնքը նախկինում կոչվել է Կենտրոն, Կեդրան, Քիթիրան, Քեթրան և այլ անուններով, որոնք բոլորն էլ ծագել են Կենտրոն բառից: Համայնքի բնակչության հիմնական մասի արմատները արևմտյան Հայաստանից են` Մուշ, Վան, Բիթլիս: Համայնքն ունի միջնակարգ դպրոց, մշակույթի տուն (չի գործում), գրադարան, բուժակ-մանկաբարձական կետ (ԲՄԿ): Գետամեջ բնակավայրը գտնվում է նախալեռնային գոտում, ծովի մակերևույթից 1250 մետր միջին բարձրության վրա: Հեռավորությունը Երևան քաղաքից` 15 կիլոմետր, մարզկենտրոնից` 35 կիլոմետր է: Բնակչության թիվը կազմում է 845 մարդ, համայնքի վարչական տարածքը՝ 560,39 հա: Համայնքում առկա է 200 առանձնատուն` 84,72 հեկտար տարածքով և 496 այգետնակ` 71,86 հեկտար տարածքով: Կան բազմաթիվ կիսակառույց տներ, որոնք տնտեսական ճգնաժամի պատճառով անգործության են մատնված: Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է հողագործությամբ, որոշ մասը՝ անասնապահությամբ և արտերկրյա աշխատանքներով: Կլիման մեղմ է, հունվար ամսին միջին ջերմաստիճանը կազմում է -40C: Ամառը հով է լինում, հուլիս ամսվա միջին ջերմաստիճանը կազմում է +250C: Համայնքի վարչական տարածքում գտնվող վարելահողերը ոռոգովի չեն և բերքատվությունը մեծ կախում ունի տարվա տեղումներից: Ձնածածկույթը Գետամեջ համայնքի տարածքում տևական է լինում, ձմռան ամիսներին ճանապարհների որոշակի հատվածներ դառնում են դժվարանցանելի, սակայն համայնքում հաճախակի կատարվող ձյունածածկ ճանապարհների մաքրման աշխատանքների շնորհիվ, ավտոմեքենաների շարժը չի դադարում: Գարնանը տեղում են հորդառատ անձրևներ, կարկուտ, երբեմն կարկուտի պատճառով գյուղացին կորցնում է բերքի մի մասը:

Քարաշամբ բնակավայրը համարվում է նախալեռնային գոտի,այն գտնվում է ծովի մակերևույթից 1485 մ բարձրության վրա, հեռավորությունը Երևան քաղաքից 30կմ է, մարզկենտրոնից` 30 կմ, ՀՀ պետական սահամանից` 100կմ: Բնակավայրը գտնվում է Արա գետի ստորին հոսանքի հովտում:Քարաշամբի տարածաքում պահպանվել են քարայարներ,կիկլոպայան ամրոց / մթա II-I հազարամյակ / ,գերեզմանոց:Բնակավայրից 30 կմ արևելք 7- րդ դարի փոքր խաչաձև գմբեթավոր «Սուրբ Գևորգ» եկեղեցու ավերակներն են: Բնակավայրի վարչական տարածքը 1065.72 հա է, գյուղը ունի 180 տնտեսություն,724 բնակիչ: Քարաշամբում բնակիչների մեծ մասը զաբաղվում են անասնապահությամբ, հողագործությամբ, շատերը մեկնում են արտագնա աշխատանքների: Բնակավայրը գրեթե ամբողջությամբ ապահոված է խմելու և ոռոգման ջրով: Գյուղամիջյան ճանապարհները գտնվում են ոչ բարվոք վիճակում: Բնակավայրն ունի 1 միջնակարգ դպրոց, որը գտնվում է կապիտալ վերանորոգման փուլում, բուժկետ, մշակույթի տուն:

Թեղենիք բնակավայրը համարվում է նախալեռնային գոտի,այն գտնվում է ծովի մակերևույթից 1500-1600մ մ բարձրության վրա, հեռավորությունը Երևան քաղաքից 30կմ է, մարզկենտրոնից` 30 կմ, ՀՀ պետական սահամանից` 100կմ: Բնակավայրը վերակառուցվել է 1915թ: Բնակիչները հիմնականում գաղթվել են Արևմտյան Հայաստանից՝ Մուշից, Վանից, Ալաշկերտից, դուգնուկից, Բալաշուղից և շրջակա գյուղերից: Գյուղն ունի 4-րդ դարի կառուցված մատուռ, որը կոչվում է ,,Ծաղկավանք՛՛, Գյուղն ունի նաև ,,Սրբոց Նահատակած՛՛ գործող եկեղեցի, որը կառուցվել է 2000-2003թթ-ին: Բնակավայրի վարչական տարածքը 2106,0 հա է, գյուղը ունի 135տնտեսություն,518 բնակիչ: Թեղենիքում բնակիչների մեծ մասը զաբաղվում են անասնապահությամբ, հողագործությամբ, շատերը մեկնում են արտագնա աշխատանքների: Բնակավայրը գրեթե ամբողջությամբ ապահոված է խմելու և ոռոգման ջրով: Գյուղամիջյան ճանապարհները գտնվում են բարվոք վիճակում: Բնակավայրն ունի 1 միջնակարգ դպրոց, բուժկետ.